پنج شنبه 88 مرداد 8 , ساعت 9:1 عصر  

استجابت دعا دارای شرایط و نیز موانعی است. پیش از بیان آن، مفهوم دعا و مقدمه‏ای را متذکر می‏شویم:
مفهوم دعا: دعا به معنی "خواندن" است، خواندنی که به صورت نیایش و سرود و ستایش، یا خواستن و طلب و درخواست مَدَد و نصرت و یاوری.

انسان مرتبط با خدا می‏کوشد از طریق دعا (راز و نیاز و مناجات و عبادت) به خدا نزدیک شود. وقتی با کسی آشنا شدی و ارتباط پیوسته ی شما زمینه اعتماد را فراهم ساخت و از دوستان صمیمی او به شمار آمدی، در هنگام نیاز به خانه‏اش می‏روی. شرط دوستی را به جا می‏آوری و میثاق و محبت را استوار می‏سازی. او نیزدر را باز می‏کند و شما را در اندرون پذیرایی می‌نماید و مورد لطف و عنایت ویژه قرار خواهد داد.
برای استجابت دعا نیز باید شرایطی را مهیا نمود و موانعی را برطرف ساخت. در ذیل به برخی از شرایط و موانع اشاره می‏شود:

 

الف) شرایط استجابت دعا.

1- ارتباط مداوم با خدا در هر حال:
خداوند به پیامبرش دستور می‏دهد که "نفس خویش را در کمال شکیبایی در هر بامداد و شامگاه به دعا کردن و جلب خشنودی خدا وادار کن".(1)
قرآن کسانی را که فقط در هنگام گرفتاری و مشکلات دعا می‏کنند، مورد نکوهش قرار داده است: "وقتی به انسان گرفتاری و غمی روی می‏آورد، ما را در هر حال (خواب و بیداری، نشسته و ایستاده) بخواند و چون گرفتاریش را برطرف کنیم، برود (و از ارتباط خود با خدا از جهت کمیت و کیفیت بکاهد و گاهی قطع نماید، به گونه‏ای که) گویی اصلاً ما را برای گرفتاری که به او رسیده بود، نخوانده است!".(2)
امام صادق (ع) می‏فرماید: "کسی که پیش‏دستی در دعا نکند و فقط در وقت نزول بلا دست به دعا بردارد، دعایش در آن وقت مستجاب نگردد و فرشتگان گویند: این آواز را نشناسیم". در روایت دیگری آمده که "به او می‏گویند: تا امروز کجا بودی؟!".(3)

2- دعا باید از صمیم قلب باشد.
تمام ذرات وجود انسان یک چیزی را بخواهد و طلب کند و دل و زیانش با عمل و رفتارش هماهنگ باشد.

3- اعتماد به خدا و اطمینان به اجابت او:
امام صادق(ع) فرمود: "خدا دعایی را که از دل غافل و بی خبر برخیزد، مستجاب نمی‏کند پس وقتی دعا کنی، از عمق دل به او روی آور (و دلت را با زبانت همراه گردان) و سپس به اجابت دعایت مطمئن باش".(4)

4 - قطع امید از غیر خدا و امید و اطمینان به خداوند.
امام صادق(ع) فرمود: "هرگاه یکی از شما بخواهد که هر چه از خدا درخواست می‏کند، خدا به او عطا فرماید، باید از همه مردم ناامید و مأیوس گردد و هیچ امیدی جز به درگاه خدا نداشته باشد".(5)

5- دعا باید در کنار تلاش و تدبیر باشد.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: "الداعی بلا عمل کالرامی بلا وتر؛ کسی که دعا می‏کند و به دنبال آن تلاش و عمل نمی‏کند، مانند آن است که بی چله کمان تیر می‏اندازد".(?)

6 - دعا باید با حالت تضرع و دلی شکسته باشد.
امام صادق(ع) فرمود: "هرگاه دلتان شکست، دعا کنید، زیرا دل تا پاک و خالص نشود، شکسته نمی‏شود".(7)

7- مکان دعا در استجابت تأثیر دارد، مثلاً دعا در حرم امامان (ع) مخصوصاً حرم امام حسین(ع) و کنار خانه خدا به خصوص مقام حضرت ابراهیم(ع) و کنار حجرالاسود.

8- زمان دعا: دعای پنهانی و در تاریکی شب زودتر به اجابت می‏رسد، مخصوصاً در قنوت یا سجده نماز "وتر" که بعد از خواندن هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز شفع خوانده می‏شود.(8)
قرآن می‏فرماید: "پروردگار خود را به حالت تضرع و تذلل و در پنهانی و خفا بخوانید".
دعا در شب‏های ماه رمضان و رجب و دهه اول ذی‏الحجه و غیر آن دعا را به اجابت نزدیک می‏کند.

9 - توسل به چهارده معصوم(ع) و آن‏ها را بر پایه آیه شریفه "وابتغوا الیه الوسیله" وسیله و شفیع قرار دادن. و ...

به این ترتیب شخص در جاده دعا قرار می‏گیرد و باید مراقب باشد تا راه دعا را درست بپیماید، و به بیراهه نرود. نشانی راه دعا را ذکر خواهیم کرد.

ب) موانع استجابت دعا:

امام علی(ع) می‏فرماید: "المعصیة تمنع الاجابة؛(9) گناه مانع اجابت دعا است".
گناهان سه نوع تأثیر منفی در دعا می‏گذارند:

1 - لذت دعا و مناجات را سلب می‏کنند.

2- مانع استجابت دعا می‏شوند.

3 - توفیق دعا کردن یا شرکت نمودن در مجالس دعا را از انسان سلب می‏کنند.
برخی از گناهان در عدم اجابت دعا تأثیر بیشتر دارند که در ذیل به نمونه‏ای از آن‏ها اشاره می‏کنیم.
امام سجاد(ع) فرمود: "گناهانی که مانع استجابت دعا می‏شوند، عبارتند از: بددلی و سوءظن به مؤمنان و کارهای آنان؛ طینت و درونی ناپاک داشتن؛ نفاق و دورویی با برادران و خواهران ایمانی؛ عدم اطمینان به اجابت دعا؛ تأخیر نمازهای واجب (و نخواندن آن در اول وقت فضیلت) آن که وقت آن بگذرد؛ بدزبانی و فحاشی و اهانت کردن؛ نزدیک نشدن به خدا به وسیله صدقه و کارهای نیک". (10)
نیز فرمود: "از جمله گناهانی که مانع استجابت دعا می‏گردد، نافرمانی و رنجاندن خاطر پدر و مادر است".(11)
در برخی از روایات، بداخلاقی سبب باز گرداندن دعا معرفی شده است.

چند تذکر:

1- گاهی با وجود تمام شرایط دعا، دعا مستجاب نمی‏شود، چون به مصلحت ما نیست، یعنی چیزی را طلب می‏کنیم که به سود ما نیست، اگر چه می‏پنداریم به نفع ما و خیر است.(12)

2- گاهی دعا مستجاب می‏شود، ولی از روی مصالحی تحقق عملی آن به تأخیر می‏افتد، حتی ممکن است تا بیست سال طول بکشد تا محقق گردد.

3- در روایت است خداوند وقتی بنده‏ای را دوست داشته باشد، اجابت دعای او را به تأخیر می‏اندازد تا بنده‏اش با او راز و نیاز گوید.

از این رو مؤمنان ثابت قدم هیچ گاه از تکرار دعا مأیوس نمی‏شوند، بلکه می‏گویند:

دست از طلب ندارم تا کام من برآید

یا جان رسد به جانان یا جان ز تن درآید.

4- گاهی اجابت دعاها در آخرت به صورت پاداش نمایان می شود و در دنیا خواسته اش بنابر مصالحی داده نمی شود. اگر کسی بداند خداوند در عوض عدم اجابت دعا در دنیا، چه پاداشی برای او در آخرت در نظر گرفته است، هرگز نا امید نمی شود. امام صادق(ع) می فرماید: "روز قیامت خداوند متعال می فرماید: ای بنده من!‌ تو مرا خواندی و من اجابتت را به تأخیر انداختم. اکنون ثواب و پاداش تو چنین و چنان است. پس مؤمن آرزو می کند که کاش هیچ دعایی از او در دنیا اجابت نمی شد، برای آن ثواب و پاداش نیک که می بیند".(13)
از روایات استفاده می شود که هیچ دعایی بی اثر نیست و هر دعایی در دنیا و آخرت تأثیر مناسب خود را دارد.
امام سجاد(ع) می فرماید: "دعای مؤمن یکی از سه فایده را دارد: یا برای او در آخرت ذخیره می گردد ، یا در دنیا برآورده می شود ، یا بلایی را که می خواست به او برسد،‌ از وی می گرداند".(14)
علاوه بر مطالب یاد شده، همیشه به این نکته توجه داشته باشید که نماز و روزه و دعا و غیره، مطلوبیت ذاتی دارند و فلسفه دعا تنها بر آوردن حوائج به ویژه خواسته های دنیوی نیست، بلکه خود دعا و مناجات با خدا،‌ صرف نظر از اجابت یا عدم اجابت، ارزش دارد و به اصطلاح طلب مهم تر از مطلوب است.(15)

 

پی‌نوشت‌ها:

1- کهف (18) آیه 28.  2 - یونس (10) آیه 12.  3 - اصول کافى، ج 4، ص 219.  4- بحارالانوار ج 93، ص 305.  5- عدة الداعى، ص 97.  6- عدة الداعى، ص 97.  7- مکارم الاخلاق، ص 315.
8- پیامبر(ص) فرمود: «براى خدا منادى هست که هنگام سحر ندا مى‏کند: آیا دعا کننده‏اى هست تا اجابت نمایم؟ آیا استغفار کننده‏اى هست تا مورد بخشش قرار دهم؟ آیا درخواست کننده‏اى هست تا به او عطا نمایم؟» رساله «لقاءالله»، میرزا جواد آقا ملکى تبریزى، ص 119.
9- غررالحکم، ترجمه محمد على انصارى، ج 1، ص 32.
10- معانى الاخبار، ص 271به نقل از کیفرگناه و عواقب آن، سید هاشم رسولى محلاتى.
11- همان، ص 270.
12- قرآن کریم در این مورد مى‏گوید: «چه بسا چیزى را خوش ندارید، حال آن که خیر و منفعت شما در آن است و یا چیزى را دوست داشته باشید، حال آن که شر و ضرر شما در آن است. خدا مى‏داند، ولى شما نمى‏دانید». سوره بقره، آیه 216.
1. همان، ص 247.  14. تحف العقول، ص 202.  15. مصباح یزدی، بر درگاه دوست، ص 56.

استجابت دعا دارای شرایط و نیز موانعی است. پیش از بیان آن، مفهوم دعا و مقدمه‏ای را متذکر می‏شویم:
مفهوم دعا: دعا به معنی "خواندن" است، خواندنی که به صورت نیایش و سرود و ستایش، یا خواستن و طلب و درخواست مَدَد و نصرت و یاوری.

انسان مرتبط با خدا می‏کوشد از طریق دعا (راز و نیاز و مناجات و عبادت) به خدا نزدیک شود. وقتی با کسی آشنا شدی و ارتباط پیوسته ی شما زمینه اعتماد را فراهم ساخت و از دوستان صمیمی او به شمار آمدی، در هنگام نیاز به خانه‏اش می‏روی. شرط دوستی را به جا می‏آوری و میثاق و محبت را استوار می‏سازی. او نیزدر را باز می‏کند و شما را در اندرون پذیرایی می‌نماید و مورد لطف و عنایت ویژه قرار خواهد داد.
برای استجابت دعا نیز باید شرایطی را مهیا نمود و موانعی را برطرف ساخت. در ذیل به برخی از شرایط و موانع اشاره می‏شود: <**ادامه مطلب...**>

 

الف) شرایط استجابت دعا.

1- ارتباط مداوم با خدا در هر حال:
خداوند به پیامبرش دستور می‏دهد که "نفس خویش را در کمال شکیبایی در هر بامداد و شامگاه به دعا کردن و جلب خشنودی خدا وادار کن".(1)
قرآن کسانی را که فقط در هنگام گرفتاری و مشکلات دعا می‏کنند، مورد نکوهش قرار داده است: "وقتی به انسان گرفتاری و غمی روی می‏آورد، ما را در هر حال (خواب و بیداری، نشسته و ایستاده) بخواند و چون گرفتاریش را برطرف کنیم، برود (و از ارتباط خود با خدا از جهت کمیت و کیفیت بکاهد و گاهی قطع نماید، به گونه‏ای که) گویی اصلاً ما را برای گرفتاری که به او رسیده بود، نخوانده است!".(2)
امام صادق (ع) می‏فرماید: "کسی که پیش‏دستی در دعا نکند و فقط در وقت نزول بلا دست به دعا بردارد، دعایش در آن وقت مستجاب نگردد و فرشتگان گویند: این آواز را نشناسیم". در روایت دیگری آمده که "به او می‏گویند: تا امروز کجا بودی؟!".(3)

2- دعا باید از صمیم قلب باشد.
تمام ذرات وجود انسان یک چیزی را بخواهد و طلب کند و دل و زیانش با عمل و رفتارش هماهنگ باشد.

3- اعتماد به خدا و اطمینان به اجابت او:
امام صادق(ع) فرمود: "خدا دعایی را که از دل غافل و بی خبر برخیزد، مستجاب نمی‏کند پس وقتی دعا کنی، از عمق دل به او روی آور (و دلت را با زبانت همراه گردان) و سپس به اجابت دعایت مطمئن باش".(4)

4 - قطع امید از غیر خدا و امید و اطمینان به خداوند.
امام صادق(ع) فرمود: "هرگاه یکی از شما بخواهد که هر چه از خدا درخواست می‏کند، خدا به او عطا فرماید، باید از همه مردم ناامید و مأیوس گردد و هیچ امیدی جز به درگاه خدا نداشته باشد".(5)

5- دعا باید در کنار تلاش و تدبیر باشد.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: "الداعی بلا عمل کالرامی بلا وتر؛ کسی که دعا می‏کند و به دنبال آن تلاش و عمل نمی‏کند، مانند آن است که بی چله کمان تیر می‏اندازد".(?) 

6 - دعا باید با حالت تضرع و دلی شکسته باشد.
امام صادق(ع) فرمود: "هرگاه دلتان شکست، دعا کنید، زیرا دل تا پاک و خالص نشود، شکسته نمی‏شود".(7)

7- مکان دعا در استجابت تأثیر دارد، مثلاً دعا در حرم امامان (ع) مخصوصاً حرم امام حسین(ع) و کنار خانه خدا به خصوص مقام حضرت ابراهیم(ع) و کنار حجرالاسود.

8- زمان دعا: دعای پنهانی و در تاریکی شب زودتر به اجابت می‏رسد، مخصوصاً در قنوت یا سجده نماز "وتر" که بعد از خواندن هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز شفع خوانده می‏شود.(8)
قرآن می‏فرماید: "پروردگار خود را به حالت تضرع و تذلل و در پنهانی و خفا بخوانید".
دعا در شب‏های ماه رمضان و رجب و دهه اول ذی‏الحجه و غیر آن دعا را به اجابت نزدیک می‏کند.

9 - توسل به چهارده معصوم(ع) و آن‏ها را بر پایه آیه شریفه "وابتغوا الیه الوسیله" وسیله و شفیع قرار دادن. و ...

به این ترتیب شخص در جاده دعا قرار می‏گیرد و باید مراقب باشد تا راه دعا را درست بپیماید، و به بیراهه نرود. نشانی راه دعا را ذکر خواهیم کرد.

ب) موانع استجابت دعا:

امام علی(ع) می‏فرماید: "المعصیة تمنع الاجابة؛(9) گناه مانع اجابت دعا است".
گناهان سه نوع تأثیر منفی در دعا می‏گذارند:

1 - لذت دعا و مناجات را سلب می‏کنند.

2- مانع استجابت دعا می‏شوند.

3 - توفیق دعا کردن یا شرکت نمودن در مجالس دعا را از انسان سلب می‏کنند.
برخی از گناهان در عدم اجابت دعا تأثیر بیشتر دارند که در ذیل به نمونه‏ای از آن‏ها اشاره می‏کنیم.
امام سجاد(ع) فرمود: "گناهانی که مانع استجابت دعا می‏شوند، عبارتند از: بددلی و سوءظن به مؤمنان و کارهای آنان؛ طینت و درونی ناپاک داشتن؛ نفاق و دورویی با برادران و خواهران ایمانی؛ عدم اطمینان به اجابت دعا؛ تأخیر نمازهای واجب (و نخواندن آن در اول وقت فضیلت) آن که وقت آن بگذرد؛ بدزبانی و فحاشی و اهانت کردن؛ نزدیک نشدن به خدا به وسیله صدقه و کارهای نیک". (10)
نیز فرمود: "از جمله گناهانی که مانع استجابت دعا می‏گردد، نافرمانی و رنجاندن خاطر پدر و مادر است".(11)
در برخی از روایات، بداخلاقی سبب باز گرداندن دعا معرفی شده است.

چند تذکر:

1- گاهی با وجود تمام شرایط دعا، دعا مستجاب نمی‏شود، چون به مصلحت ما نیست، یعنی چیزی را طلب می‏کنیم که به سود ما نیست، اگر چه می‏پنداریم به نفع ما و خیر است.(12)

2- گاهی دعا مستجاب می‏شود، ولی از روی مصالحی تحقق عملی آن به تأخیر می‏افتد، حتی ممکن است تا بیست سال طول بکشد تا محقق گردد.

3- در روایت است خداوند وقتی بنده‏ای را دوست داشته باشد، اجابت دعای او را به تأخیر می‏اندازد تا بنده‏اش با او راز و نیاز گوید.

از این رو مؤمنان ثابت قدم هیچ گاه از تکرار دعا مأیوس نمی‏شوند، بلکه می‏گویند:

دست از طلب ندارم تا کام من برآید

یا جان رسد به جانان یا جان ز تن درآید.

4- گاهی اجابت دعاها در آخرت به صورت پاداش نمایان می شود و در دنیا خواسته اش بنابر مصالحی داده نمی شود. اگر کسی بداند خداوند در عوض عدم اجابت دعا در دنیا، چه پاداشی برای او در آخرت در نظر گرفته است، هرگز نا امید نمی شود. امام صادق(ع) می فرماید: "روز قیامت خداوند متعال می فرماید: ای بنده من!‌ تو مرا خواندی و من اجابتت را به تأخیر انداختم. اکنون ثواب و پاداش تو چنین و چنان است. پس مؤمن آرزو می کند که کاش هیچ دعایی از او در دنیا اجابت نمی شد، برای آن ثواب و پاداش نیک که می بیند".(13)
از روایات استفاده می شود که هیچ دعایی بی اثر نیست و هر دعایی در دنیا و آخرت تأثیر مناسب خود را دارد.
امام سجاد(ع) می فرماید: "دعای مؤمن یکی از سه فایده را دارد: یا برای او در آخرت ذخیره می گردد ، یا در دنیا برآورده می شود ، یا بلایی را که می خواست به او برسد،‌ از وی می گرداند".(14)
علاوه بر مطالب یاد شده، همیشه به این نکته توجه داشته باشید که نماز و روزه و دعا و غیره، مطلوبیت ذاتی دارند و فلسفه دعا تنها بر آوردن حوائج به ویژه خواسته های دنیوی نیست، بلکه خود دعا و مناجات با خدا،‌ صرف نظر از اجابت یا عدم اجابت، ارزش دارد و به اصطلاح طلب مهم تر از مطلوب است.(15)

 

پی‌نوشت‌ها:

1- کهف (18) آیه 28.  2 - یونس (10) آیه 12.  3 - اصول کافى، ج 4، ص 219.  4- بحارالانوار ج 93، ص 305.  5- عدة الداعى، ص 97.  6- عدة الداعى، ص 97.  7- مکارم الاخلاق، ص 315.
8- پیامبر(ص) فرمود: «براى خدا منادى هست که هنگام سحر ندا مى‏کند: آیا دعا کننده‏اى هست تا اجابت نمایم؟ آیا استغفار کننده‏اى هست تا مورد بخشش قرار دهم؟ آیا درخواست کننده‏اى هست تا به او عطا نمایم؟» رساله «لقاءالله»، میرزا جواد آقا ملکى تبریزى، ص 119.
9- غررالحکم، ترجمه محمد على انصارى، ج 1، ص 32.
10- معانى الاخبار، ص 271به نقل از کیفرگناه و عواقب آن، سید هاشم رسولى محلاتى.
11- همان، ص 270.
12- قرآن کریم در این مورد مى‏گوید: «چه بسا چیزى را خوش ندارید، حال آن که خیر و منفعت شما در آن است و یا چیزى را دوست داشته باشید، حال آن که شر و ضرر شما در آن است. خدا مى‏داند، ولى شما نمى‏دانید». سوره بقره، آیه 216.
1. همان، ص 247.  14. تحف العقول، ص 202.  15. مصباح یزدی، بر درگاه دوست، ص 56.